Psikolog Rabia Yıldıztaş, 3-4 yaş grubundaki çocukların, odalarını dağıtmaları ve toplamak istememelerinin, aileler açısından çok sık karşılaşılan ve çözümlenmekte güçtük çekilen konulardan biri olduğunu söylüyor.
Ebeveynler başa çıkmakta zorlandığı durumlarda çocukların bu beceriyi okulda öğrenmesi gerektiğini, orada çözülmesinin daha kolay olabileceğini düşünmektedirler. Bu yüzden genellikle bunu erteleme yolunu tercih ederler. Fakat bunun temelinin aile ve ev ortamında atılmaya başlanması gereklidir. Çocukların eşyaları düzenleme, aldıkları eşyaları tekrar yerine koyma gibi davranışlan, sorumluluk kazanmalarını sağlamak açısından atılan ilk adımlardandır. Ev ortamında sorumluk alma becerilerini geliştirme fırsatı bulamayan çocuklar okul yıllarında ödevlerini ve eşyalarını sıklıkla unutan, çanta ve masalarını düzenlemekte zorlanan daha da önemlisi karşılaştıkları olaylar karşısında her zaman başkalarından yardım alma ihtiyacı duyan ve bu nedenle kendilerine olan güvenleri tam olarak gelişmeyen bireyler haline gelebilirler.
Onlara sorumluluk verin
Bu yaşlardaki çocuklardaki özelliklere kısaca değinecek olursak, oldukça enerji dolu ve hareketlidirler. Anne-baba tarafından konulan sınırlan test etmeye karşı isteklidirler. Anne-baba olarak hem çocuğun enerji ve hareket ihtiyacını anlamak, hem belli sınırlar çizmek hem de kurallan test etme karşısında esneklik ve yaratıcılığı koruyabilmek önemlidir. Basit ev işlerinde yardımcı olabilirler. Oyuncaklarını sepete toplamak gibi küçük sorumluluklar alabilirler. Öz bakım becerilerini kendi başına yapmak için ilk adımı atabilirler; diş fırçalamak, elini yüzünü yıkamak gibi.
Tabii ki, bu becerileri anne babayı birebir gözlemleyerek ve onların desteğiyle deneyerek geliştireceklerdir. Sürekli ağlayarak şikayet ederek ve sevildiğini garanti etmeye çalışarak duygusal açıdan güvensiz olduğunu gösterirler. Parmak emme, tırnak yeme, bulduğu eşyaları yere fırlatma gibi davranışlarla gerginliğini azaltmaya çalışabilirler. Dağıtmak öfke kaynaklı olabileceği gibi ebeveynlerin dağınık olması evde düzenli bir ortamın olmaması da çocuğa olumsuz bir örnek teşkil etmesi açısından etkilidir.
Dağıtarak tepkilerini verirler
Bu yaştaki çocuklar duygularını ve düşüncelerini ifade etmede güçlük yaşadığı zamanlarda da eşyaları atarak, odasında ya da evde bulunan her şeyi dağıtarak kendini tepkisel olarak ifade etmeye çalışabilirler. Ebeveynlerin bu gibi durumlarda yapması gereken en önemli davranışların başında ise çocuktan bekledikleri davranışları sergileyen bireyler olmalarıdır. Çünkü çocukların öğrenmesindeki en etkili yöntemlerden biri de ona model oluşturulmasıdır. Çocukların çok iyi gözlem yeteneğine sahip olduğu gerçeği unutulmamalıdır. Anne-baba hayatıyla ilgili yapması gerekenleri zorla, isteksizce yapıyorsa ya da geçiştirmeye çalışıyorsa çocuk içinde sorumluluklar kaçınılması gereken durumlar anlamına gelecektir.
Önemli noktalardan bir diğeri ise, çocuklar “yaşayarak-yaparak” öğrenirler. Eğer çocukta bir sorumluluk duygusunun gelişmesini istiyorsak davranışının sonucunu yaşamasına fırsat vermemiz gerekmektedir. Anne-babaların çocuklarını koruma içgüdüsüyle onların hayatlarını kolaylaştırma çabalan belki kısa sürede yararlı oluyor gibi görünse de uzun vadede düşünüldüğünde kişilik gelişimi, özgüven oluşumu gibi önemli konularda olumsuz yönde etkileme riskini içerirler. Biri her gün sizin için işlerinizi yapsa; mesela oyuncaklarınızı dağıttığınızda sepete konulmuş olarak bulsanız o oyuncaklar tekrar dağıttığınızda onlan sepete toplamak ya da odayı düzenlemek için çaba gösterir miydiniz?
Anne-baba desteği önemlidir
Çocuklar da doğal olarak anne-baba tarafından desteklenen becerilerini geliştirmeye ihtiyaç duymazlar, daha doğrusu duymuyor gibi görünürler ama bir gün anne-baba desteğini azalttığında ya da çekmek zorunda olduğunda o zaman büyük zorluklar yaşarlar. Çünkü zamanında gelişmeyen becerileri sonradan kazanmak için çok daha fazla zaman ve çaba sarf etmek gerekir. Çocuğumuza öğretmek istediğimiz davranış ne olursa olsun bunu basamaklara ayırıp en basit olanından başlamanız gerekir. Özellikle dağınık oda, dağınık masa gibi karmaşık, nereden başlayacağını bulmakta güçlük çekebileceği konularda yapması gerekenleri basamaklandırın.
Odasını toplamasını istiyorsanız birinci basamak oyuncaklarını yerlerine koyması, ikinci basamak ise kirli kıyafetlerini kirli sepetine götürmesi olabilir, genel olarak değinmemiz gereken bir nokta ise evdeki her eşyanın belli bir yeri olduğunu bilmek çocukların etrafı düzenli tutmasına yardımcı olabilir. Neyin nerede olduğunu bilmek çocuğa güç verir. Düzenli bir ev ortamı çocuğun düzenli olmaya öğrenmesinde etkilidir. Ancak daha da önemlisi bu düzenin sağlanmasında çocuğun da rolü olmalıdır. Günlük hayata dair ve çocuğun yaşına uygun olarak yapabileceği işlerde çocuklara mümkün olduğunca sorumluluklar verilmelidir.
