Çocuğun dil gelişiminin oyunlar yada diğer etkinliklerle ne kadar desteklendiği, yaşam boyu önemi olan etkenlerden biridir. Ancak onun dil gelişimini etkileyen birçok faktör bulunmaktadır.
Genel gelişim içerisinde dil gelişimini etkileyen birçok etken bulunmaktadır. Genetik, fizyoloji, algısal, bilişsel ve nörolojik gelişim, fiziksel ve ruhsal durum, anne-bebek iletişimi, sosyal çevre, cinsiyet, aile yapısı, sosyokültürel ve sosyoekonomik etkenler genel olarak dil gelişimini etkileyen etmenler arasındadır. Ancak dil gelişimin gidişatında etkili olan en önemli etkenlerden biri, çocuğun içerisinde bulunduğu ortamda konuşmanın ne kadar ve ne nitelikte gerçekleşebildiği, buna ne kadar önem verildiğidir.
Bunun yanısıra, çocuğun dil gelişiminin oyunlar ya da diğer etkinliklerle ne kadar desteklendiği de yaşam boyu önemi olan bir diğer önemli etkendir.
DİKKATLİ BİR DİNLEYİCİDİR
Bu yaş döneminde yer alan bir çocuk, kendi kendine hareket edebilmekte, sık sık sorular sorabilmekte, kendisiyle ilgili bilgileri verebilmekte ve isteklerine yönelik seçimler yapabilmektedir. Ona yönelik yapılan açıklamalarda ise dikkatli bir dinleyicidir. Bunun yanı sıra, küfür niteliği taşıyabilecek sözcükler de kullanabilir. Bu yolla karşısında yer alan yetişkine “karşı çıkışlarda” bulunabilir. Bu sözcükler sık sık ilgi çekme yolu olarak da kullanılabilir. Bu yolla yetişkin diline hakim olarak, “büyüdüğünü” fark ettirmek gibi bir çabaya da girişiyor olabilir.
Anlattıkları hikâyelerde hayal ürününe sık rastlanabilir. Bunun nedeni normal olarak düşünülmesi gereken, hayal ve gerçeği ayırt etme konusunda yaşadıkları zorlanmadır. Böyle durumlarda çocuğun çevresindeki yetişkinler çocuğun yalan söylediğinden endişelenirler. Oysa ki, bu çocuğun gelişiminde beklenen geçici bir durumdur.
Bu yaş döneminde yer alan çocuk genel olarak yeni kelimelere karşı ilgili ve isteklidir. Ondan adını ve soyadını söylemesini bekleyebiliriz. Bununla birlikte, 3-4 kelimeli cümleler kurabilir. Yer bildiren terimleri anlar (alt. üst gibi).
RESİMLERİ İSİMLENDİREBİLİR
Çocuk 3-4 yaşında iken, resimde gördüklerini anlatır ve çizilen resmi isimlendirebilir. Kendisine söylenen iki rakamı aynı sırada tekrar edebilir. Cinsiyeti sorulduğunda cevap verebilir. “Ne”, “Nerede”, “Niçin” ve “Kiminle” ile başlayan sorular sorabilir ve yetişkin cevabını dinleyebilir. Aynada kendisini gördüğünde ise ismini söyler. Bağlaç ve ekleri kullanarak cümle kurduğu gibi, zamir ve bazı basit edatları da yerinde kullanır. Bildiği birkaç çocuk şarkısı veya şiirini ezbere söyleyebilir. 300 civarında kelime bilebilir. Kendi kendine uzun konuşmalar yapabilir. Bu dönem içerisinde; oyun sırasında gerçekleşen kendi kendine konuşma giderek azalır ve bunun yerini başkalarıyla konuşma alır. Gece ile gündüzü bilir; farklılıklarını söyler. Etrafından yer alan nesnelerin hangilerinin birbiriyle uyuştuğunu, uygun olduğunu söyleyebilir. Nesnelerin özelliklerine ve fonksiyonlarına göre benzer ve farklı olduğunu söyleyebilir. Tanıdığı durumlarda büyüklükle ilgili sıfatları kullanır. Müzik eşliğinde dans edip, şarkı söyleyebilir.
Basit bir sohbete katılabilir. Ona sorulduğunda 10 tane vücut kısmını gösterebilir ve herhangi bir resimden kız ve erkeği gösterir. Büyük ve küçük nesneleri isimlendirir. Örneğin, Bu nasıl bir top?’ sorusuna uygun cevabı verebilir. Basit ve sık tekrarlanan bir hikayede, Sonra ne oldu?’ sorusuna beklenen cevabı verebilir. Çok sık olmasa da kendiliğinden ‘Lütfen’ ve Teşekkür ederim’ diyebilir. Telefona cevap verebilir, aynı zamanda bir yetişkini telefona çağırır veya tanıdık bir kişiyle telefonda konuşabilir. Annem geldi mi?’ gibi bir soru cümlesi için mi’ ekini kullanır, istendiğinde 3 rengi isimlendirir. Kare, daire ve üçgeni de isimlendirebilir.
İSTEKLERİNİ, DÜŞÜNCELERİNİ ANLATABİLİR
Geçmiş zamanla ilgili ifadeleri kullanabilir. Taklit oyunlarında yetişkin rollerini alabilir. Oyun geliştikçe daha sonra neler olacağını planlayıp anlatabilir; yemek hazırlama, yemek yeme, bulaşık yıkama gibi… En son yaptıklarını deneyimleri anlatır. Etrafındaki nesnelerin nasıl kullanıldığını söyleyebilir; Bardakla ne yapılır?’ gibi…
Gelecek ile ilgili isteklerini, düşüncelerini anlatabilir; Yapacağım, yapmak istiyorum, yapmam gerek’ gibi ifadeler kullanabilir. Çoğul eklerini yerinde ve doğru kullanır. Oluş sırasına göre iki olayı anlatabilir. Malzemelere uygun taklit içeren oyunlar geliştirebilir; piknik sepetini görünce pikniğe, doktor setini görünce doktora gitmeyi canlandırır. Bu yaş döneminde yer alan çocuğun konuşması yabancılar tarafından rahatlıkla anlaşılabilir.
EBEVEYNLERİN DİL GELİŞİMİNE KATKISI
Anne- baba ve çocuğun hayatında yer alan diğer bireylerin, çocuğun dil gelişimine katkısı büyüktür. Öncelikle çocuğun dil becerisini kullanıp, kendini ifade edebilmesi için içerisinde bulunduğu ortamın konuşmaya elverişli olması, söyledikleri için çok fazla eleştirilmemesi ve bu konuda ona model olunması, çocuğun bu anlamda cesaretlendirilmesi gereklidir. Çocuğunuza bir şeyler anlatmak kadar o konuşurken, onu dinlemek ve siz konuşurken onun sizi dinlemesine izin vermek de gereklidir. Bu açıdan ebeveynlerin; çocuğa kendini ifade edebilmesi için fırsat vermesi; dil gelişimi için temel gerekliliktir. Dolayısıyla anne baba olarak kendi duygu, düşüncelerinizi paylaşmanız; onunla sık sık sohbet etmeniz yararlı olacaktır.
Çocuğunuzla birlikte gerçekleştireceğiniz bazı etkinlikler genel gelişimine, özellikle dil alanına katkıda bulunmaktadır. Oyun oynarken de renk, şekil, boyut gibi kavramları sık sık kullanmak bu açıdan yararlıdır. Birlikte sözcük bulma ve dramatizasyon oyunları oynayabilirsiniz (evcilik, doktorculuk gibi…). Çocukların iyi bir gözlemci olduğunu unutmayarak; ona çevresinde gerçekleşen olaylar, televizyonda izledikleri, kitaplarda gördükleri hakkında sorular sorabilirsiniz. Yaptığı resimler hakkında ya da ailenizin fotoğrafları üzerinde könuşmak; neler gördüğünü anlatmasını istemek de etkili bir yöntemdir. Konuşmalarda zaman kavramlarını sık sık kullanmak da çocuğun bu kavramları anlamasına ve muhakeme edip, olayları ifade ederken kullanmasına katkı sağlayabilecektir.
